Uit de serie Kessels Museum topstukken
De viool van de neuriënde meester:
Hoe de erfenis van vioolbouwer Jan van Gorp tot leven komt in het Kessels Museum
In het hart van Tilburg ligt een verhaal van ambacht, toewijding en een vrijwel verloren gewaande erfenis. Te midden van de collectie muziekinstrumenten van Kessels en diverse navolgers schuilt ook het verhaal van Jan van Gorp, de ‘neuriënde vioolbouwer’. Zijn instrumenten waren tot voor kort opvallend afwezig in de collectie van het Kessels Museum.
Een leven in dienst van het geluid
Johannes (Jan) van Gorp (1885-1955) begon in 1899, op veertienjarige leeftijd, bij de Koninklijke Fabriek van Muziekinstrumenten van Kessels. In zaal 24, het domein van de strijkinstrumenten, ontwikkelde hij zich tot een uitzonderlijk vakman. Hij bouwde violen uit een 600 jaar oude balk afkomstig van een klooster in Dongen. Jan van Gorp was meer dan een bouwer; hij was een musicus. Als begenadigd pistonblazer won hij in 1906 een bronzen medaille op een solistenconcours.
Na het faillissement van Kessels zette Van Gorp zijn werk voort in een eigen atelier op zolder. Daar, neuriënd van concentratie, bouwde en repareerde hij voor een internationale klantenkring. Zijn dochter Anna herinnerde hem als een man die klanten “op handen droeg”. Een vakman in hart en nieren, tot zijn tragische dood in 1955. In datzelfde jaar laat hij een studie na waarin hij een vioolkam heeft ontwikkeld van een geheel nieuwe vorm. Een viool met deze kam produceert vollere en rondere tonen.
“De door dhr. Van Gorp vervaardigde vioolkam is dikker dan de normale kam en vertoont een hoogst opvallende welving die met bekwame hand volgens zeer bepaalde lijnen moet zijn uitgesneden. Voorts is het in de normale kam aangebrachte ornament in de nieuwe kam vervangen door twee uitsnijdingen, aan weerszijden aangebracht.”
Het ontbrekende stukje
Het Kessels Museum bewaart het erfgoed van diverse Tilburgse instrumentenbouwers. Van Jan van Gorp, een van de prominentste leerlingen van Kessels, ontbrak een viool. Een opvallende leemte. De wens om een Van Gorp in de collectie op te nemen, leefde dan ook al lang.
Een aantal jaren geleden bezocht mevrouw Ans van Gorp, dochter van Jan, met haar dochter het museum en sprak over een familieviool. Op vrijdag 17 november 2023 werd deze viool door haar kleinkinderen, Stan en Monique van Gorp, geschonken aan het museum. Het is vooralsnog de enige “Van Gorp-viool” in de collectie, een geschenk waar het museum enorm dankbaar voor is.
Een koffer vol verrassingen
Een aantal jaar eerder bracht de Tilburgse muzikant Max Swagemakers, een laatbloeiend viooltalent, zijn mysterieuze viool naar het museum. Al een tijd lang zocht hij tevergeefs naar de herkomst ervan. Toen hij in het Kessels Museum zijn koffer opende en medewerkers het etiket met de initialen ‘J.V.G.’ zagen, was de verbijstering groot. Ook Marjo Stuifmeel (de kleindochter van Jan van Gorp) was er toevallig bij aanwezig. “Ik had nog nooit een viool van mijn opa gezien,” zei ze. Voor Swagemakers viel het laatste puzzelstukje op zijn plek: zijn eigen “diva onder de violen” bleek een échte Van Gorp.
Meer dan een vitrinestuk
Deze vondsten onderstrepen het belang van Van Gorp voor de Tilburgse muziekgeschiedenis. Ze tonen hoe een lokaal ambacht van wereldklasse was, voortkomend uit de Kessels-fabriek, tot bloei komend in een zolderkamer.
Swagemakers is nog niet van plan zijn instrument af te staan – “Op een viool moet je spelen” – maar wil er wel zo nu en dan in het museum op spelen. Samen met de geschonken familieviool vormen ze een levende verbinding met een verdwenen ambacht. Het stelt het Kessels Museum in staat het verhaal niet alleen van de fabriek, maar ook van de individuele meesters die eruit voortkwamen nu volledig te vertellen.
De neuriënde meester heeft zijn plaats gevonden en is soms nog te horen!
Onderzoek: Jos Smits, gids Kessels Museum
Eindredactie: Evelien van Breemen, Coördinator Communicatie Kessels Museum.
