De Serinette
Een Serinette, ook wel kanarieorgel of vogelorgel, is een mechanisch muziekinstrument dat fluitende tonen voortbrengt. De Serinette wordt uitgevoerd met een pijporgeltje, net zoals een klein draaiorgel. Ze vinden voornamelijk hun oorsprong in de Vogezen / Elzas-Lotharingen en het Zwarte Woud. De naam Serinette is afkomstig van het van het Franse ‘Serin’ dat kanarie betekent. De vroegste Serinettes stammen uit de eerste kwart van de 17e eeuw, terwijl de bloeiperiodes zich in de 18e en de eerste helft van de 19e eeuw bevindt. De mechaniek en het uiterlijk van de Serinette zijn door de tijd heen vrijwel onveranderd gebleven.
Serinettes hadden doorgaans tien loden pijpjes, een primitieve blaasbalg en een cilinder met messing pennen die de geprogrammeerde muziek bevat. Het geheel wordt in werking gezet door aan de zwengel te draaien die zich aan de buitenkant van het kastje bevindt. Een serinette kan verschillende deuntjes spelen. De verschillende muziekstukjes zijn te selecteren door de rol te verschuiven op een van de 8 standen die met een pal aan de binnenkant te fixeren is.
Het kistje (ongeveer 26 cm x 19,5 cm x 12,5 cm) en de meeste onderdelen van de mechaniek zijn in diverse houtsoorten vervaardigd. Alleen assen, veren, pallen en scharnieren zijn in ijzer of staal gemaakt, de pennen op de rol bestaan uit messing. De orgelpijpjes zijn van een lood-tin-legering (60%-40%) uitgevoerd. Deze legering werd vooral in de voege Serinettes gebruikt. Later werd ook hout gebruikt voor de orgelpijpjes. Met name in het Zwarte Woud werden vogelorgeltjes gebouwd met negen houten pijpen die onder de vloerplaat werden gemonteerd. De meeste Serinettes bestaan uit één rij labiaalpijpen met tien verschillende tonen afgestemd op een diatonische toonladder: c’’’, d’’’, en met een bijgevoegde bes.
De pijpjes staan gelijmd in een windlade, een houten holle lat waarin de lucht van de blaasbalg wordt gestuurd. Door het openen van de kleppen, die zich onder de pijpjes bevinden, komt er lucht in de pijp waardoor deze gaat klinken.
Bijzondere vraag aan het Restauratie-atelier
Onlangs kwam er de vraag binnen bij het restauratie-atelier een Serinette in elkaar te zetten en te repareren. Hans van de Sandt, vrijwilliger bij het Restauratie-atelier, durfde dit project wel aan. Hij ontving een doos vol losse onderdelen waarvan hij eerst moest uitvogelen of alles compleet en intact was. Hans bijt zich graag vast in complexe projecten dus hij ging er graag mee aan de slag. Enkele onderdelen ontbraken en moesten door Hans zelf vervaardigd worden, zoals de veren op de blaasbalg. Hiervoor bedacht hij een ingenieuze manier om dat te maken. Uiteindelijk is het gelukt om deze Serinette te restaureren en weer te laten klinken, en wel op zo’n manier dat het oude karakter behouden bleef.
De eigenaar van dit bijzondere muziekinstrument was blij en zeer verrast met het prachtig geslaagde eindresultaat!
